Gevaren voorkomen
Na het lezen van de vorige pagina’s ben je al meer bewust van de gevaren bij het werken in een chemisch laboratorium. Maar het is handig om een soort checklist te geven van hoe je te werk moet gaan als het om veiligheid gaat, globaal:

• Wees verantwoordelijk en gebruik je gezonde verstand
• Bereid je goed voor, inclusief risico en gevaren analyse
• Vraag hulp als je iets niet weet of twijfelt
• Raak nooit in paniek als iets niet gaat zoals je verwacht

Voorbereiding
Je hebt een werkplan/voorschrift waarin alles staat wat je gaat doen. Stel daaruit een lijst samen met alle chemicaliën die je gaat gebruiken en maak met behulp van het MSDS een overzicht van de mogelijke gevaren, preventieve maatregelen die je moet nemen en, indien relevant, de eventuele remedies mocht het toch fout gaan. Een checklist van mogelijk relevante informatie:

• Aggregatietoestand: Gas (g), vloeistof (l), vaste stof (s).
• Hoeveelheid stof en/of concentraties waarmee je gaat werken.
• Werkgebied van Temperatuur (T), dwz Hoog (Hi), kamertemperatuur (RT) of laag (Lo).
• Vlampunt van stoffen met daarbij de classificatie zeer licht ontvlambaar (F+), licht ontvlambaar (F) of brandbaar (B).
• Inschatting van het mogelijke brandgevaar.
• Werkgebied van druk (P), dwz hoge druk (Hi), normale druk (Nor) of verlaagde druk (Lo).
• Welk gevaar wordt verwacht in de context van het experiment wat betreft blootstelling via adem, huid, oog of mond.
• Specifieke stof informatie via MSDS (werkwijze zie later) op het gebied van:

• Toxiciteit en eventuele antidota (als die beschikbaar zijn).
• Chemische (re)activiteit, eventueel in combinatie met andere chemicaliën waar je ook mee gaat werken.
• Milieugevaren (belangrijk voor opruimen in afvalvaten).

Maak tot slot een inschatting van alle reële gevaren in de context van je experiment, microschaal vs. macroschaal, hoge of lage P en/of T, zuur + base etc., en geef bij elk van deze gevaren aan welke maatregelen je neemt ter voorkoming en wat je moet doen mocht het tóch fout gaan. Dit overzicht moet in je labjournaal staan en is de basis bij de (groeps)voorbespreking met je assistent. Maar deze risicoanalyse vóórdat je op het practicum komt, dus thuis of op de vorige practicumdag. Dit mag geen ingeplakte print-out van een MSDS zijn, maar moet handgeschreven zijn, zodat het duidelijk is dat je zelf bekend bent met de veiligheidsinformatie.
 
Route magazijn - Labzaal:
Check bij het magazijn of je daadwerkelijk de stof hebt gekregen die je gevraagd hebt. Het kan gebeuren dat je door slechte communicatie, een menselijke fout, of taalproblemen (veel chemicaliën zitten in potten/flessen met Engelstalige benaming) de verkeerde stof krijgt. In het verleden gemaakte fouten:
• acetic anhydride in plaats van anhydrous acetic acid
• KCN in plaats van KSCN
Dergelijke vergissingen kunnen verstrekkende en zelfs dodelijke gevolgen hebben!

Chemicaliën moet je in een plastic bak vervoeren van magazijn naar labzaal of op de labzaal zelf. Loop daarbij niet met handschoenen aan van de ene naar de andere zaal!

In de labzaal:
Een aantal tips:

• Weet wanneer je iets per se in de zuurkast moet zetten en doe dat dan ook.
• Zorg dat altijd duidelijk is wat er in een bekergas, kolf, etc. zit. Maak notities in je labjournaal zodat je terug kan lezen wat je precies gedaan hebt.
• Wees altijd zelf verantwoordelijk voor wat je doet en kijk niet steeds bij een ander hoe die iets doet. Iemand anders kan het verkeerd doen en ook al doet iemand het goed, dan kan alles toch net iets anders gaan bij jou!
• Lees je werkplan/voorschrift goed en realiseer je dat soms de snelheid of volgorde van toevoegen cruciaal is.
• Lees je werkplan niet synchroon met je activiteiten, maar weet van tevoren al wat je gaat doen. Dan kan je bijvoorbeeld van tevoren een ijsbad klaarzetten als je na toevoegen van de ene stof bij de andere het geheel moet koelen.

In het algemeen zijn de experimenten die je uitvoert tijdens het eerste jaar niet “gevaarlijk”, maar er kunnen toch gevaarlijke situaties ontstaan:

• In gevallen waarbij wij die gevaren kennen (bv het werken met actieve katalysatoren) informeren wij jullie altijd expliciet dat je voorzichtig moet zijn, via een vetgedrukte tekst in de handleiding of via een introductiecollege. Dat laatste is geen garantie dat dan alles goed gaat, want info kan nog steeds onverwerkt het andere oor verlaten.
• Als er sprake is van menselijke fouten kunnen die gevaren meestal niet voorzien worden. Dit geeft aan dat het belangrijk is altijd de basisregels (bril op!) te volgen en nooit chemisch werk te verrichten als er geen assistent in de buurt is. Een assistent zal meestal snel en adequaat reageren om de gevolgen van een incident te verkleinen.

 
Online MSDS-informatie
De Universiteit Utrecht heeft een licentie van de online MSDS(= Material Safety Data Sheet)-database ChemGold FFX. Dit is systeem te gebruiken vanaf het UU-netwerk. Thuis kan je het alleen via een VPN-verbinding met het UU-netwerk gebruiken. Via de practicumwebsite heb je toegang tot het systeem:

http://practicum.chem.uu.nl/

Klik vervolgens op: Informatie > MSDS
Dan kom je op het startscherm van de interface. Vul de naam van de stof die je wilt opzoeken in. Voor bijvoorbeeld ethanol zie je dan dit:

Klik op de regel ethanol en mini MSDS om de uitgebreide informatie over ethanol in het mini-MSDS van ethanol te zien. Je ziet direct een opvallende kleurcode die je een globaal gevoel moet geven met welke categorie gevaar je te maken hebt bij deze stof:


Het spreekt voor zich dat je vooral bij de oranje en rode categorie zorgvuldiger moet kijken naar relevante informatie. Maar let op, in de blauwe en gele categorie wordt ook relevante veiligheidsinformatie genoemd die je niet mag missen. Tijdens het ARBO-college worden voorbeelden besproken die het belang van een goede voorbereiding illustreren.

 
Elk MSDS is onderverdeeld in de volgende secties:



De knop NOODGEVAL (emergency report) is erg handig…

Als je die indrukt worden extra knoppen met info over wat je moet doen in specifieke noodgevallen zichtbaar.

Het is de bedoeling dat je uit dit MSDS de relevante informatie haalt en deze in je labjournaal opschrijft. Het is niet de bedoeling dat je het mini MSDS uitprint en ongelezen plakt in je labjournaal!

Als je dit systeem vaker gebruikt zie je dat dit duidelijk voordelen heeft boven het googelen van MSDS-en. Je weet zo zeker dat je altijd betrouwbare, duidelijke, en up-to-date MSDS-informatie hebt.

Tot slot er is ook nog de gratis (!) SmartSuite 2 App van ChemWatch voor je iPhone of Android.


Met een iets ander interface


Inloggegevens voor de webportaal / App worden tijdens het ARBO-college bekendgemaakt en staan ook op blackboard.